کتابداری علم دسترس‌پذیر‌کردن اطلاعات برای افراد نیازمند به آن در سریع‌ترین زمان ممکن است که یکی از اهدافش ارائ? خدمات اطلاعاتی و ارتباطی می‌باشد و کتابخانه‌های عمومی به‌مثاب? گنجینه‌هایی‌اند که حافظ? بشری را در خود نگاه ‌می‌دارند و براساس کارکردهای آموزشی، اطلاع‌رسانی، فرهنگی، اقتصادی و سیاست‌گذاری اجتماعی به هم? افراد خدمت‌رسانی می‌کنند. بنابراین، کتابخان? عمومی نهادی اجتماعی است که وظیفه‌اش فقط اطلاع‌رسانی و آموزش نیست، بلکه باید بر افراد جامعه تأثیر بگذارد و کارکردهایش ناظر به وظیف? اثرگذاری اجتماعی آن است (غدیر غفاری، ۲۰۱۰؛ نقل‌شده در بهمنی، ۲۰۲۳).

به‌همین‌دلیل، نقش کتابدار در کتابخانه به‌منظور تحقق جامعه‌ای مردم‌سالار و دموکرات بسیار مهم است، زیرا کتابخان? عمومی از انگشت‌شمار نهادهایی است که موجب آگاهی اعضای جامعه از گذشته و حال خود می‌شود و یکی از ارکان اصلی جامع? مردم‌سالار است. چنان‌که صاحب‌نظران آن را سومین‌رکن جامع? مردم‌سالار می‌دانند و از آن با نام "ساختمان مردم‌سالاری اطلاعاتی" یاد‌می‌کنند و فیلسوف-کتابداری چون رانگاناتان بر نقش آن در تحقق مردم‌سالاری تأکید ‌می‌ورزد (زوارقی، ۱۳۸۸).

در‌این‌جوامع، ارتباطات انسانی ارزشمندند و افراد با یکدیگر تعامل‌های سازنده و سالمی دارند. کتابداران می‌توانند با افزایش ارتباطات خود با کاربران و رعایت ادب و احترام در روابطشان و نیز استفاده از راهکارهایی که موجب رضایت و وفاداری بیشتر آنها شود به افزایش توانمندی جامعه یاری رسانند و بر سرمای? اجتماعی بیافزایند (بهمنی، ۱۴۰۲). چنانکه هاملینک[۱] ،دانشمند ارتباط‌شناس هلندی، معتقد است برای حل مسائل خطیر جهانی، به‌جای پردازش اطلاعات بیشتر به افزایش توانمندی ارتباطات نیاز داریم (هاملینک، ۱۳۸۹).

کتابخانه‌های عمومی و کتابداران اجتماعی توانایی دسترس‌پذیرساختن اطلاعات، آموزش افراد، تأثیرگذاشتن بر جامعه، کمک به استقرار دموکراسی و برابری اجتماعی را دارند و در این‌مسیر اصول پنجگان? رانگاناتان بسیار کاربردی‌اند و ضمانت‌کنند? تبدیل کتابداری به حرفه‌ای پویاست که در آن کتابخانه‌ها به مکان‌هایی زنده تبدیل‌می‌شوند، چراکه نباید مراکز انفعالی توزیع اطلاعات باشند بلکه باید با رویکردی فعال و پویا به مراکزی اثربخش تبدیل‌شوند تا بتوانند افکار و آرمان‌های اعضای جامعه را شکل ‌دهند (زوارقی، ۱۳۸۸) و کتابدار کسی است که وظیفه‌اش خاکروبی از بقایای کتاب‌های مدفون نیست، بلکه فردی پویا، فعال و زنده است که برای کمک به دیگران در راستای آزادی و برابری اطلاعاتی و آموزشی و همچنین، برای تأثیرگذاشتن بر افراد جامعه تلاش و مبارزه می‌کند.

بنابراین، در هر جامعه‌ای باید افرادی باشند که بتوانند به نیاز اطلاعاتی، ارتباطاتی و آموزشی افراد در زمان مناسب پاسخ درست بدهند و تأثیرات زیادی بر افراد جامعه بگذارند. از‌این‌رو، کتابدار اجتماعی کسی است که با هدف تحقق اصل هر خواننده‌ای کتابش (یکی از اصول پنجگان? رانگاناتان) در این‌مسیر حرکت می‌کند و کتابخانه‌ها نیز برای برطرف‌کردن نیازهای افراد جامع? خود و کسب رضایت و وفاداری آنها لازم است که شیوه‌های خدمت‌رسانی خویش را متحول نمایند، زیرا مسئولیت و تعهد اجتماعی سازمان کمک به رفاه جامعه است (بهمنی، ۱۴۰۲) و کتابدار در شرایط استاندارد و مطلوب می‌تواند بیشتر مؤثر باشد.

کتابدارهای اجتماعی بسیاری در جهان و ایران وجود داشته و دارند که برای خدمت به جامعه تلاش‌های فراوانی می‌کنند. کسانی که با آگاهی و اشتیاق در این‌راه قدم برمی‌دارند و جزئی از تاریخ کتابداری‌اند. تاریخ را باید نوشت تا دیگران بخوانند و دریابند که آنچه هست، ادام? گذشته‌ای است که پیشینیان مسیر آن را هموار کرده‌اند تا اکنون ما بتوانیم راه خود را ادامه دهیم و آینده‌ای روشن‌تر بسازیم. بنابراین، با نگاهی تاریخی به روند جریان کتابداری می‌توان این‌گونه بیان داشت که یکی از ابعاد کتابداران، بُعد اجتماعی ا‌ست که برای ارتقای سطح فرهنگی و اجتماعی جامعه‌اش تلاش می‌کند.

در ایران، نوش‌آفرین انصاری با تکیه بر تجربیات گوناگونش بر بُعد اجتماعی کتابداران تاکید کرده است و با بیش‌از نیم‌قرن فعالیت حرفه‌ای توانسته است نقش کتابدار اجتماعی را تبیین کند و در این‌راه تأثیرات مهمی از خود برجای ‌بگذارد. وی از سال ۱۳۴۲ تاکنون در نقش کتابدار اجتماعی حضور مؤثری داشته‌ است و جریان‌های بسیاری با تأثیرپذیری از تفکر و رویکرد ایشان در حوز? کتابداری اجتماعی به‌وجود‌ آمده‌ است.

در این پژوهش برآنیم تا اثربخشی ۶۰ سال فعالیت حرفه‌ای نوش‌آفرین انصاری را بر ایجاد و گسترش کتابداری اجتماعی و افزایش مشارکت زنان در فعالیت‌های فرهنگی را بررسی کرده و همچنین، نقش او را در آموزش کار مشارکتی و توجه بیشتر به مهارت‌های اجتماعی در کتابداری بررسی کنیم و درنهایت، الگویی از یک کتابدار اجتماعی ترسیم‌ نمایم.